Odbor za ljudska prava i slobode je na 33. sjednici razmotrio: Izvještaj o zaštiti od diskriminacije sa stanovišta djelovanja institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore za period 1. januar - 31. jul 2022. godine i Strategiju za zaštitu lica s invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti za period 2022-2027. godina s Akcionim planom za sprovođenje Strategije za 2022-2023. godinu.

Uvodne napomene o Izvještaju o zaštiti od diskriminacije sa stanovišta djelovanja institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore za period 1. januar-31. jul 2022. godine dala je zamjenica Zaštitnika Nerma Dobardžić Kurti. Ukazala je da Izvještaj sadrži pregled zakonodavnog i strateškog okvira, detaljan statistički prikaz predmeta u radu Zaštitnika, kao i podatke koje su zahtijevali od pravosudnih i upravnih organa i aktivnosti Institucije u oblasti zabrane diskriminacije na nacionalnom i međunarodnom nivou. U Izvještaju koji je objavljen na veb sajtu Institucije opisano je stanje ljudskih prava i sloboda ranjivih grupa, a data su i ključna zapažanja, ocjene i planovi za naredni period. Podsjetila je da je u Izvještaju Evropske komisije o Crnoj Gori za 2022. godinu navedeno da se institucija Zaštitnika i dalje percipira kao institucija sa najvećim uticajem i povjerenjem u pogledu promocije i zaštite prava građana, kao i da su kapaciteti za rješavanje po pritužbama i kvalitet odluka Zaštitnika nastavili da se poboljšavaju. Ukazala je da u instituciji Zaštitnika bilježe povećan broj predmeta, o čemu svjedoči podatak da su u prvih sedam mjeseci 2022. godine u oblasti zaštite od diskriminacije imali 199 predmeta, a u istom periodu 2021. postupali su u 164 predmeta, odnosno u 140 predmeta u prvih sedam mjeseci 2020. Povećan broj pritužbi može ukazivati na veću vidljivost Institucije, ali i na polarizovanost u crnogorskom društvu, kao i na složenost pitanja sa kojima se suočavaju građani u ostvarivanju i zaštiti ljudskih prava. Ukazala je da građani u 46 podnesenih pritužbi nijesu navodili osnov diskriminacije, što znači da i dalje treba raditi na jačanju njihove svijesti o samoj diskriminaciji, jer građani svaku nejednakost, nepravdu i loš socio-ekonomski status smatraju diskriminacijom. Ukoliko utvrde da nema elemenata za postupanje u pogledu zabrane diskriminacije, a ima elemenata za utvrđivanje eventualne povrede drugog prava, taj predmet se ne obustavlja, niti prosleđuje drugom sektoru u instituciji Zaštitnika, već se upuštaju u ispitivanje i bave se utvrđivanjem eventualne povrede nekog drugog prava. U 60 predmeta je odlučeno meritorno, što znači da su donesena mišljenja, a u 44 predmeta su utvrđene povrede prava. U pet predmeta nije utvrđena diskriminacija, niti povreda drugog prava, dok su u 11 predmeta donijeta mišljenja sa ukazivanjem. Kao i u dosadašnjem periodu, najveći broj pritužbi (87) podnesen je u oblasti rada i zapošljavanja, a u 22 predmeta iz ove oblasti donesena su mišljenja sa preporukama. U izvještajnom periodu imali su 15 predmeta zbog govora mržnje i devet predmeta u oblasti javnog diskursa i medija. Naglasila je da ovaj Izvještaj karakterišu određene novine, među kojima je i poglavlje u kojem su navedeni organi koji nijesu postupili po preporukama Zaštitnika i taksativno su navedene te preporuke.

Zamjenica Zaštitnika je saopštila da je u toku izrada novog zakona o zaštiti jednakosti i zabrani diskriminacije i očekuju da će njime biti preciznije definisani i razdvojeni područja i oblasti diskriminacije. U svojstvu članice-posmatračice učestvuje u radu Radne grupe za izradu Nacrta ovog zakona.

Predstavnici institucije Zaštitnika su realizovali obilaske romskih naselja u pojedinim opštinama na jugu, sjeveru i u centralnom dijelu Crne Gore, o čemu će sačiniti poseban tematski izvještaj koji će sadržati i fotoelaborat i, uz finansijsku pomoć Savjeta Evrope, biće publikovan u aprilu ili maju ove godine, a isti će prevesti na romski i engleski jezik. Još uvijek nijesu stvoreni zakonodavni uslovi za autentičnu zastupljenost manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica, prvenstveno Roma i Egipćana koji su jedina zajednica bez svog predstavnika u Skupštini Crne Gore.

U oblasti prava osoba sa invaliditetom potrebno je u potpunosti uskladiti nacionalno zakonodavstvo sa Konvencijom UN o pravima lica invaliditetom. Zakon o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom ne prepoznaje dvostruku i intersekcijsku diskriminaciju žena i djevojčica s invaliditetom, kao posebne oblike diskriminacije u odnosu na pol i invaliditet, kao ni posebne oblike diskriminacije osoba s invaliditetom u oblastima jednakog priznanja lica pred zakonom, pristupa pravdi, privatnosti, bračnih i porodičnih odnosa. U pripremi je Nacrt zakona o jedinstvenom vještačenju invaliditeta, što je osnov i za donošenje registra osoba sa invaliditetom. Zamjenica Zaštitnika je istakla da je Zaštitnik još 2017. godine, postupajući po pritužbi, donio mišljenje i uputio preporuku Ministarstvu rada i socijalnog staranja da sačini predlog zakona o jedinstvenom vještačenju invaliditeta.

U toku su aktivnosti u okviru projekta "Podrška nezavisnom monitoringu UN Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom", čiji je cilj stvaranje nezavisnog monitoring mehanizma pod okriljem institucije Zaštitnika, sa posebno izraženim konceptom inkluzije civilnog sektora koji zagovara prava osoba sa invaliditetom. Projekat će se realizovati do kraja 2023. godine, uz finansijsku i stručnu podršku UN-a. Aktivnosti projekta biće usmjerene ka stvaranju nezavisnog monitoring mehanizma, jačanju kapaciteta institucije Zaštitnika i članica operativnog tima za praćenje Konvencije, te publikovanju instrumenata praćenja. Glavni cilj projekta je ustanovljavanje nezavisne monitoring mreže koja bi pod okriljem institucije Zaštitnika bila sačinjena od reprezentativnih organizacija osoba sa invaliditetom, uz potrebu da se kroz projekat ojačaju njihovi kapaciteti i čitava mreža učini održivom na duži rok.

U odnosu na pitanja ostvarivanja prava manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica, Zaštitnik je donio mišljenje u vezi sa važećim načinom izbora članova savjeta manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice, pa je Ministarstvu pravde, ljudskih i manjinskih prava, između ostalog, dao preporuke da pristupi razmatranju mogućih izmjena i dopuna Zakona o manjinskim pravima i slobodama u dijelu koji uređuje izbor članova savjeta manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice, na način koji bi u mjeri mogućeg obezbijedio ne(posrednost) izbora zasnovanog na slobodno izraženoj volji manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica, kao i da postupak predlaganja izmjena i dopuna Zakona o manjinskim pravima i slobodama prate široke i intenzivne konsultacije sa relevantnim akterima. Nakon upućene preporuke Ministarstvo je pozvalo zainteresovane aktere, uključujući podnosioca pritužbe, da dostave predloge i sugestije u vezi sa ovim zakonskim rješenjem.

U odnosu na ostvarivanje principa rodne ravnopravnosti na izbornim listama, Zaštitnik je donio mišljenje u kojem je Skupštini Crne Gore preporučio da u okviru Odbora za sveobuhvatnu reformu izbornog zakonodavstva pristupi izmjenama Zakona o izboru odbornika i poslanika na način što će kao minimum standarda radi dostizanja principa rodne ravnopravnosti propisati da na izbornoj listi mora biti najmanje 40% kandidata manje zastupljenog pola, odnosno da među svaka tri kandidata prema redosledu na listi mora biti najmanje po jedan kandidat pripadnik manje zastupljenog pola, kao i da proces reforme izbornog zakonodavstva treba da prati transparentnost, odnosno široke konsultacije uz učešće svih zainteresovanih subjekata.

Govor mržnje, mizoginija i seksizam, uznemiravanje, uvredljivo i ponižavajuće postupanje najviše su bili usmjereni prema ženama koje javno djeluju, kao i prema građanima zbog njihovog društvenog ili etničkog porijekla i nacionalne pripadnosti. S tim u vezi, nesaglasje sa stavovima, političkim uvjerenjima i radom pojedinih žena koje su bile pogođene mizoginim i seksističkim govorom iskazano je kroz vrijeđanje, stereotipne i stigmatizujuće stavove, a takvi komentari imaju za isključivi cilj da uvrijede osobu samo zbog toga što je žena i da je obeshrabre od njenog javnog djelovanja. Zaštitnik je prva institucija koja je, u saradnji sa Institutom za pravne studije, donijela i usvojila Smjernice za prevenciju pojave i eliminaciju seksizma u djelovanju institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore.

lako je donesen Zakon o životnom partnerstvu lica istog pola, LGBTIQ zajednica ne uživa puni obim prava iz ovog Zakona, jer je izostala potpuna pravna konkretizacija pojedinih postupaka, odnosno nijesu donijeti svi podzakonski akti, niti je izvršeno dosljedno usaglašavanje drugih propisa sa ovim Zakonom, što je preduslov za pravnu sigurnost i efikasno ostvarivanje garantovanih prava.

Kada je riječ o planovima, zamjenica Zaštitnika je istakla da će i dalje biti posvećeni saradnji sa organizacijama civilnog društva koje se zalažu za prava ranjivih grupa u cilju planiranja zajedničkih aktivnosti na promociji jednakosti i podizanju svijesti o pravima i mehanizmima zaštite. Nastaviće promotivne aktivnosti radi upoznavanja mladih sa ljudskim pravima i slobodama i mehanizmima zaštite, a sve u kontekstu sadržaja građanskog obrazovanja. Nakon završetka Izvještaja o stanju prava Roma, izradiće druge tematske izvještaje koji se odnose na pojedine ranjive grupe koje su u riziku od diskriminacije. Planiraju uspostavljanje nezavisne monitoring mreže za praćenje sprovođenja Konvencije UN o pravima lica sa invaliditetom i jačanje saradnje sa odborima Skupštine Crne Gore kroz mehanizme kontrolnih i konsultativnih saslušanja.

Predsjednik Odbora Jovan Jole Vučurović je podsjetio da je Odbor i u prethodnom periodu, u skladu sa uobičajenom praksom i dosadašnjom saradnjom između Odbora i Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore, razmatrao polugodišnje ili sedmomjesečne Izvještaje o zaštiti od diskriminacije sa stanovišta djelovanja institucije Zaštitnika i tim povodom donosio Zaključke koje je upućivao Kolegijumu predsjednika Skupštine na upoznavanje i nadležnim institucijama, na realizaciju. Međutim, ovom prilikom je skrenuo pažnju na zakonsku obavezu utvrđenu članom 48 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore kojim je propisano da Zaštitnik može da podnese Skupštini poseban izvještaj, ako ocijeni da je to neophodno radi zaštite ljudskih prava i sloboda i da je poseban izvještaj dostupan javnosti. Istakao je da Odbor u potpunosti poštuje odredbu člana 48 Zakona kojim je Zaštitniku data mogućnost da podnese poseban izvještaj Skupštini ako ocijeni da je to neophodno, uz podsjećanje da navedenom odredbom Zakona nije propisano da se poseban izvještaj podnosi Odboru. Odbor je u više navrata skretao pažnju na ovu činjenicu. S tim u vezi, ocijenio je da bi dostavljanje Posebnog izvještaja i njegovo razmatranje na plenumu Skupštine, umjesto direktno Odboru, bilo važno kako zbog upoznavanja svih poslanika Skupštine sa implementacijom Zakona o zabrani diskriminacije, tako i zbog cjelokupne javnosti i građana koji bi bili u prilici da se upoznaju sa postupanjem Zaštitnika, ostvarenim napretkom, ali i manjkavostima i problemima sa kojima se susreću.

Takođe, isto je važno i zbog činjenice da je članom 27 stav 1 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore propisano da je Zaštitnik institucionalni mehanizam za zaštitu od diskriminacije, dok je članom 21 Zakona o zabrani diskriminacije propisana nadležnost Zaštitnika u ovoj oblasti. Podsjetio je i da je Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije iz 2014. godine član 23 Zakona kojim je bilo propisano da Zaštitnik o uočenim pojavama diskriminacije može da podnese Skupštini Crne Gore poseban izvještaj, ako to od njega zatraži nadležno radno tijelo Skupštine Crne Gore ili ako Zaštitnik/ca ocijeni da to zahtijevaju naročito važni razlozi brisan, tako da se sada primjenjuje član 48 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore. Brisanjem navedenog člana o jednoj čitavoj oblasti zaštite ljudskih prava i sloboda, kojoj izuzetnu važnost daje i Evropska komisija u svojim godišnjim izvještajima o Crnoj Gori moglo bi se zaključiti da se u ovoj oblasti ne postižu efekti sa stanovišta učinkovitosti i djelotvornosti kao što bi se to moglo ostvariti ukoliko bi se Poseban izvještaj o zaštiti od diskriminacije podnosio Skupštini Crne Gore na razmatranje.

Imajući u vidu sve prethodno navedeno, predsjednik Odbora je mišljenja da bi bilo važno da ubuduće Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore ispoštuje mogućnost utvrđenu članom 48 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore i uvede praksu podnošenja posebnog izvještaja o zaštiti od diskriminacije Skupštini Crne Gore koju bi na taj način obavijestio o uočenim pojavama diskriminacije i preduzetim aktivnostima i predložio preporuke i mjere za otklanjanje diskriminacije. Ovo, prije svega, iz razloga što bi sa stanovišta kontrolne i nadzorne funkcije koja podrazumijeva i praćenje implementacije zakona, Skupština Crne Gore mogla bolje i kvalitetnije ispratiti implementaciju Zakona o zabrani diskriminacije, a što Odboru za ljudska prava i slobode, kao radnom tijelu, daje polovičnu ulogu, jer u pravnom smislu nije u mogućnosti da svojim zaključcima dosegne obaveznost implementacije kao što je to slučaj sa zaključcima Skupštine Crne Gore koji objavljivanjem u „Službenom listu Crne Gore“ postaju pravno obavezujući za nadležne institucije i organe. Podsjetio je da u tom cilju Skupština Crne Gore, na predlog Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore, bira i zamjenicu Zaštitnika za zaštitu od diskriminacije.

Zamjenica Zaštitnika Nerma Dobardžić Kurti se saglasila sa sugestijom predsjednika Odbora i najavila da će ubuduće Izvještaj podnositi do nivoa Skupštine.

Tokom rasprave, poslanik Miodrag Lekić je prokomentarisao da su Romi kao etnička zajednica u Crnoj Gori u inferiornom položaju, što je nedopustivo, jer im se ne obezbjeđuju elementarni uslovi za život. Smatra da tematski izvještaj Zaštitnika o stanju prava Roma treba da dobije jači publicitet.

Državni sekretar u Ministarstvu ljudskih i manjinskih prava Astrit Hoxha je saopštio da je Vlada Crne Gore prije mjesec dana imenovala Nacionalnog koordinatora za Rome, a prije 20-ak dana Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava je potpisalo ugovor sa Zavodom za zapošljavanje i Ministarstvom rada i socijalnog staranja kojim je 21 Rom zaposlen kao medijator na period od 12 mjeseci.

Državni sekretar u Ministarstvu rada i socijalnog staranja Darko Stojanović je podsjetio da u 42. Vladi Crne Gore nije postojao poseban resor koji bi se bavio najranjivijim kategorijama društva, pa je od formiranja 43. Vlade trebalo vremena da se postigne napredak u ovoj oblasti. Kada je riječ o Nacrtu zakona o jedinstvenom vještačenju invaliditeta, istakao je da je to reformski zakon koji zahtijeva izmjenu seta zakona i velika su očekivanja od tog akta čije utvrđivanje očekuje do kraja III kvartala 2023.

Savjetnica UN za ljudska prava Anjet Lanting je podsjetila na podršku Ujedinjenih nacija u dijelu koji se tiče jačanja monitoringa sprovođenja Konvencije UN o pravima lica sa invaliditetom, kao i u izradi novog zakona o zaštiti jednakosti i zabrani diskriminacije. Upitala je da li će Savjet za prava lica sa invaliditetom biti ponovo uspostavljen. Najavila je da će Savjet za ljudska prava na sjednici 8.maja 2023. godine razmatrati stanje ljudskih prava u Crnoj Gori, pa se nada da će tokom ova tri mjeseca biti postignut napredak Crne Gore u ovoj oblasti što bi se moglo predstaviti na sjednici Savjeta za ljudska prava u Ženevi.

Izvršna direktorica “Udruženja mladih sa hendikepom Crne Gore” Marina Vujačić je podsjetila da je u julu prošle godine izmjenom Pravilnika o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u Ministarstvu ljudskih i manjinskih prava ukinut Direktorat za zaštitu od diskriminacije lica sa invaliditetom. Od oktobra prošle godine do danas nijesu imali nijedan sastanak sa predstavnicima tog Ministarstva, a sa institucijom Zaštitnika redovno komuniciraju. Vrlo često od predstavnika institucije Zaštitnika crnogorska javnost ima priliku da uči o ljudskim pravima. U pojedinim segmentima po pitanju prava osoba sa invaliditetom evidentno je nazadovanje, a u brojnim oblastima prava osoba sa invaliditetom nijesu definisana. Ove godine država Crna Gora treba da podnese Komitetu UN o pravima lica s invaliditetom Drugi i treći periodični izvještaj o sprovođenju Konvencije i interesuje je ko će koordinirati tim poslom, jer za sada nema osobe koja je za to zadužena, niti se u okviru nadležnosti Ministarstva ljudskih i manjinskih prava pominju osobe sa invaliditetom.

Izvršni direktor Saveza udruženja roditelja djece i omladine sa teškoćama u razvoju “Naša inicijativa” Milisav Korać je ukazao da se u Izvještaju Evropske komisije govori o položaju djece i mladih sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori. Istakao je da je za njih Izvještaj Zaštitnika prihvatljiv, kvalitetan i korektan, ali je sugerisao da se ubuduće u okviru Izvještaja posebna pažnja posveti djeci i mladima sa invaliditetom, što je zamjenica Zaštitnika prihvatila. Savez “Naša inicijativa” u poslednjih godinu dana ima pozitivno iskustvo po pitanju saradnje sa Ministarstvom ljudskih i manjinskih prava, ali ne i sa Ministarstvom rada i socijalnog staranja, jer na prijem kod ministra čekaju skoro godinu. Takođe, Korać je saopštio da se kasni sa donošenjem velikog broja propisa.

Odlučeno je da Odbor na osnovu podataka sadržanih u Izvještaju o zaštiti od diskriminacije sa stanovišta djelovanja institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore za period 1. januar- 31. jul 2022. godine i rasprave na sjednici sačini Izvještaj sa Zaključkom i isti dostavi Kolegijumu Predsjednice Skupštine, radi informisanja i nadležnim organima na postupanje. Takođe, Odbor je odlučio da jedna od tačaka Zaključka bude preporuka Zaštitniku da ubuduće ispoštuje mogućnost utvrđenu članom 48 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore i uvede praksu podnošenja posebnog izvještaja o zaštiti od diskriminacije Skupštini koju bi na taj način obavijestio o uočenim pojavama diskriminacije i preduzetim aktivnostima i predložio preporuke i mjere za otklanjanje diskriminacije.

Uvodne napomene o Strategiji za zaštitu lica s invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti za period 2022-2027. godina s Akcionim planom za sprovođenje Strategije za 2022-2023. godinu dao je državni sekretar u Ministarstvu ljudskih i manjinskih prava Astrit Hoxha koji je saopštio da je Vlada usvojila navedene akte na sjednici održanoj 8. jula 2022. U pripremi ovog strateškog dokumenta pored predstavnika Ministarstva ljudskih i manjinskih prava, učestvovali su predstavnici relevantnih državnih institucija, nevladinih organizacija i međunarodni partneri. Smatrajući da se prethodni strateški dokument nije u dovoljnoj mjeri bavio pitanjem višestruke diskriminacije žena i djevojčica sa invaliditetom, ova Strategija sadrži dvije nove oblasti- žene sa invaliditetom i djeca sa invaliditetom. Akcenat Strategije je na efektivnom suzbijanju svih oblika diskriminacije i stvaranju uslova za uživanje jednakih prava u svim oblastima života lica sa invaliditetom. Strategija je pripremljena u skladu sa Konvencijom UN o pravima lica sa invaliditetom i Evropskom strategijom za osobe sa invaliditetom za period 2020-2030. Cilj Strategije je obezbjeđivanje ravnopravnog položaja i punog učešća lica s invaliditetom u svim sferama društvenog života kroz unapređenje pravnog, institucionalnog, socijalnog i ekonomskog okvira za zaštitu od diskriminacije koji se temelji na modelu pristupa invaliditetu zasnovanom na ljudskim pravima. Akcioni plan za 2022/2023. godinu je pripremljen i usklađen sa zahtjevima zastupljenim u Metodologiji razvijanja politika, izrade i praćenja sprovođenja strateških dokumenata. Struktura strateškog dokumenta i Akcionog plana je zasnovana na jednom strateškom cilju i dvanaest operativnih ciljeva, planirano je 87 aktivnosti, od čega 24 u nadležnosti Ministarstva ljudskih i manjinskih prava. Istakao je da je javnim konkursom za finansiranje projekata/programa nevladinih organizacija u oblasti zaštite od diskriminacije lica sa invaliditetom i promocije jednakosti podržano 22 projekta koji prate realizaciju strateškog cilja i predmetnog Akcionog plana. Naglasio je da je usvojena sektorska analiza za ovu oblast, a rade na pripremi javnog konkursa za svih pet sektorskih analiza. Prethodnim konkursom je bilo izdvojeno 460.000 eura, dok je ove godine Ministarstvo dobilo 1.690.000 eura, od čega je 600.000 eura traženo za zabranu diskriminacije lica sa invaliditetom.

Izvršna direktorica „Udruženja mladih sa hendikepom Crne Gore” Marina Vujačić je saopštila da je ovo jedini strateški dokument koji se bavi pravima lica sa invaliditetom. Napomenula je da Vlada nije usvojila Akcioni plan za implementaciju preporuka Komiteta UN o pravima lica sa invaliditetom, što je bila dužna uraditi u skladu sa preporukama Komiteta. Pojedine mjere koje su bile sadržane u Nacrtu akcionog plana prenešene su u Strategiju. Tačno je da ima napretka, jer su Strategijom prepoznate nove oblasti kojih prethodno nije bilo ni u jednom dokumentu. U oblastima žene i djevojčice sa invaliditetom nema mjera koje se odnose na nasilje, niti ima posebne oblasti koja se odnosi na nasilje. Istakla je da svako ministarstvo treba da ima potpuno isti odnos prema svim nevladinim organizacijama. Smatra da bi Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava u narednom periodu trebalo mnogo više da uvažava predloge i sugestije predstavnika nevladinog sektora koji su članovi pojedinih radnih grupa za izradu strateških i zakonskih akata.

Državni sekretar u Ministarstvu rada i socijalnog staranja Darko Stojanović je saopštio da je u okviru Direktorata za socijalno staranje i dječju zaštitu formirana Direkcija za zaštitu od rodno zasnovanog nasilja i nasilja u porodici. Planirano je donošenje novog zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti i izmjene podzakonskih akata kako bi se prepoznalo rodno zasnovano nasilje, jer trenutno se prepoznaje samo porodično nasilje. Samim tim će se prepoznati žrtve seksualnog nasilja, nasilja nad LGBT osobama, nad Romkinjama i Egipćankama, kao i ženama sa invaliditetom.

Izvršni direktor Saveza udruženja roditelja djece i omladine sa teškoćama u razvoju „Naša inicijativa” Milisav Korać je saopštio da najveći broj mjera iz Akcionog plana tokom 2022. godine nije realizovan, a navodi se da se te aktivnosti realizuju u kontinuitetu. Istakao je da je Zavod za zapošljavanje godinama raspisivao konkurse za raspodjelu sredstava za zapošljavanje lica sa invaliditetom- grant šeme u iznosu od 3 miliona eura, a treću godinu zaredom taj iznos je smanjen na milion eura. Već 6-7 godina postoji Radna grupa za pripremu izmjena i dopuna Zakona o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju lica sa invaliditetom, a taj akt još nije pripremljen. Smatra da su djeca i mladi i odrasla lica sa invaliditetom diskriminisani u oblasti socijalne i dječje zaštite. Od 1. februara 2023. lična invalidnina je povećana za 25%, a tuđa njega je za 19 godina povećana samo 30 eura. Bilo bi logično da je u Skupštini među poslanicima 8 ili 9 lica sa invaliditetom, pa bi se mnogi njihovi problemi lakše rješavali. Istakao je da Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava u prethodnoj godini nije ispoštovalo rokove za raspodjelu sredstava za projekte nevladinih organizacija, kao ni mnoga druga ministarstva, a sa istim se kasni i ove godine. Takođe, sugerisao je da resorna ministarstva treba više da kontrolišu sprovođenje projekata.

Savjetnica Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore Milena Krsmanović Iković je upitala koji operativni ciljevi su definisani Strategijom i pratećim Akacionim planom i da li se ova Strategija bavi pitanjem deinstitucionalizacije i transformacije ustanova što je preporuka Komiteta UN o pravima osoba sa invaliditetom. Interesovalo je na koji način se Strategija bavi pitanjem usluga na bazi slobodnog izbora osoba sa invaliditetom. Takođe, upitala je kako je sačinjena metodologija praćenja akcionih planova s obzirom da ranije ta metodologija nije bila ujednačena sa onom koju su koristile organizacije osoba sa invaliditetom pa su izvještaji o realizaciji akcionih planova bili značajno drugačiji.

Sekretarka Odbora za društvene djelatnosti Zajednice opština Crne Gore Ivana Nedović je informisala da su Glavni grad Podgorica i Opština Žabljak realizovali obaveze utvrđene Akcionim planom za sprovođenje Strategije za 2022. godinu. Opština Žabljak je izgradila osam pristupnih rampi na javnim površinama u vrijednosti od 25.000 eura, kao i šest garažnih parking mjesta pristupačnih za osobe sa invaliditetom. Glavni grad Podgorica je realizovao izgradnju taktilnih staza za lakše kretanje slijepih i slabovidih lica, a u saradnji sa Crvenim krstom Crne Gore uspostavio je mobilni tim za lica sa invaliditetom i obezbijedio personalnu pomoć u zajednici za ova lica. U saradnji sa „Udruženjem mladih sa hendikepom Crne Gore“ Glavni grad je realizovao projekat „Od vrata do vrata“, odnosno servis koji je prvobitno podržan iz sredstava Evropske unije, što je dobar primjer saradnje lokalne samouprave i nevladinog sektora. Zajednica opština je utvrdila model lokalnog akcionog plana u oblasti invaliditeta za prethodnu Strategiju, koji mogu inovirati u skladu sa strateškim opredjeljenjem nove Strategije i dostaviti ga svim opštinama na korišćenje. Trenutno pet opština ima usvojene lokalne akcione planove za unapređenje položaja lica sa invaliditetom. Naglasila je da je uključivanje civilnog sektora i nevladinih organizacija u postupak utvrđivanja lokalnih planova, kao i u sprovođenje svih aktivnosti veoma bitno. Zajednica opština planira da pripremi model odluke o saradnji i partnerstvu lokalnih samouprava i nevladinih organizacija.

Poslanik dr Albin Ćeman smatra da je Strategija dobra polazna osnova za dalje unapređenje položaja osoba sa invaliditetom u Crnoj Gori. Strategija analizira nekoliko oblasti kroz prikaz stanja, operativne ciljeve i indikatore učinka. Poseban fokus je stavljen na žene sa invaliditetom i djecu sa invaliditetom. Nema većih pomaka u pogledu pristupa javnim objektima i površinama, a žene sa invaliditetom su zbog nezaposlenosti posebno izložene siromaštvu. Povećan je broj licenciranih pružalaca usluga. U obrazovanju je primijetan najmanji stepen diskriminacije osoba sa invaliditetom. Zabrinjava podatak da se osobe sa invaliditetom suočavaju sa brojnim teškoćama u pogledu pristupa zdravstvenoj zaštiti. Još uvijek ne postoje precizni podaci o broju djece sa invaliditetom što je polazna osnova za definisanje svih aktivnosti.

Poslanica Jelena Božović smatra da nadležna ministarstva treba da preduzmu blagovremene aktivnosti na poboljšanju položaja lica sa invaliditetom, sa posebnim fokusom na rješavanje problema na koje su ukazali predstavnici nevladinog sektora.

Državni sekretar u Ministarstvu ljudskih i manjinskih prava Astrit Hoxha je ocijenio da je u prethodnom periodu ostvaren određeni napredak, ali se institucije moraju više zalagati za poboljšanje prava lica sa invaliditetom. Direktorat za zaštitu prava lica sa invaliditetom je postojao samo jednu godinu, a najavljeno je da će isti ponovo biti osnovan tokom drugog kvartala ove godine. Informisao je o operativnim ciljevima definisanim Strategijom.

Načelnica u Ministarstvu ljudskih i manjinskih prava Irena Varagić je saopštila da će Ministarstvo izvještavati o implementaciji Strategije u skladu sa Metodologijom koju je razvio Generalni sekretarijat Vlade Crne Gore. Za sprovođenje ove Strategije nije odgovorno samo Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava, jer je to Ministarstvo zaduženo za 24 aktivnosti iz dvogodišnjeg Akcionog plana. Izvještaji će se raditi na bazi izvještavanja od strane institucija zaduženih za svaku od definisanih aktivnosti. Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava na javnim konkursima ne favorizuje nijednu nevladinu organizaciju, a sve kritike razmatraju sa posebnom pažnjom i senzibilitetom. Pojedine aktivnosti su bile planirane da se realizuju u prvom kvartalu 2022. godine, a Strategija je usvojena u trećem kvartalu tako da je to uslovilo kašnjenje u realizaciji određenih aktivnosti.

Odlučeno je da Odbor sačini Izvještaj sa Zaključkom i isti dostavi Kolegijumu Predsjednice Skupštine, radi informisanja i nadležnim organima na postupanje.

Takođe, Odbor je jednoglasno (sa sedam glasova “za”) donio Odluku o kontrolnom saslušanju ministra ljudskih i manjinskih prava Fatmira Gjeke na temu „Realizacija Strategije za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti 2017-2021. i Preporuka sadržanih u Analizi usklađenosti zakonodavstva u Crnoj Gori sa Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom i Konvencijom UN o pravima lica sa invaliditetom, sa posebnim akcentom na praćenje realizacije Zaključka Skupštine Crne Gore, donesenog povodom usvajanja Zakona o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom, objavljenog u “Službenom listu Crne Gore”, broj 35/15“.

Predsjednik Odbora je podsjetio da je navedena aktivnost utvrđena Planom aktivnosti Odbora za 2022. godinu. U ovoj oblasti Odbor je i prethodnih godina realizovao brojne aktivnosti, među kojima se izdvajaju:

- 11. i 17. juna 2015. godine na 53. i nastavku 53. sjednice Odbora razmotren Predlog zakona o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom;

- 11. jula 2017. godine na Devetoj sjednici Odbora razmotrena Strategija za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti za period 2017-2021. godine s Akcionim planom za 2017. i 2018. godinu, o čemu je sačinjen Izvještaj sa Zaključkom (u 10 tačaka);

- 11. jula 2017. godine na Devetoj sjednici Odbora razmotrena Strategija za integraciju lica sa invaliditetom u Crnoj Gori 2016-2020. s Akcionim planom za sprovođenje Strategije za 2016/2017. godinu, o čemu je sačinjen Izvještaj sa Zaključkom (u 10 tačaka);

- 28. februara 2018. godine na Prvoj zajedničkoj sjednici Odbora za ljudska prava i slobode i Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje održano Konsultativno saslušanje predstavnika nadležnih institucija na temu „Aktivnosti u oblasti obezbjeđivanja pristupačnosti za lica sa invaliditetom u Crnoj Gori“, o čemu je sačinjen Izvještaj sa Zaključkom (u 15 tačaka);

- 25. septembra 2019. godine na 43. sjednici Odbora održano Konsultativno saslušanje državne sekretarke u Ministarstvu rada i socijalnog staranja, generalnog direktora Direktorata za socijalnu i dječju zaštitu u Ministarstvu rada i socijalnog staranja i direktora Zavoda za socijalnu i dječju zaštitu na temu “Rad dnevnih centara za djecu sa smetnjama u razvoju i osobe sa invaliditetom u Crnoj Gori”, o čemu je sačinjen Izvještaj sa Zaključkom (u 10 tačaka);

- 11. decembra 2019. godine na 48. sjednici Odbora održano Kontrolno saslušanje ministra za ljudska i manjinska prava i ministarke javne uprave na temu „Realizacija Strategije za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti 2017-2021. i Preporuka sadržanih u Analizi usklađenosti zakonodavstva u Crnoj Gori sa Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom i Konvencijom UN o pravima lica sa invaliditetom, sa posebnim akcentom na praćenje realizacije Zaključka Skupštine Crne Gore, donesenog povodom usvajanja Zakona o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom, objavljenog u “Službenom listu CG”, broj 35/15 i Zaključka Skupštine Crne Gore, donesenog povodom usvajanja Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o nevladinim organizacijama, objavljenog u “Službenom listu CG”, broj 37/17“, o čemu je sačinjen Izvještaj sa Predlogom zaključka (u 11 tačaka) koji je dostavljen Skupštini Crne Gore;

- 18. februara 2020. godine na 54. sjednici Odbora održano Konsultativno saslušanje ministra prosvjete dr Damira Šehovića, ministra rada i socijalnog staranja Kemala Purišića, ministra zdravlja dr Kenana Hrapovića i ministra za ljudska i manjinska prava Mehmeda Zenke na temu „Post-zakonodavni nadzor za Zakon o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom („Službeni list CG“, broj 35/15), sa akcentom na primjenu člana 21 ovog Zakona, koji se odnosi na diskriminaciju u oblasti vaspitanja, obrazovanja i stručnog osposobljavanja“, o čemu je sačinjen Izvještaj sa Zaključkom (u 11 tačaka);

- 21. januara 2021. godine na Trećoj sjednici Odbora predstavljen Izvještaj o post-zakonodavnom nadzoru nad Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom, koji su sačinili istraživači angažovani od Vestminsterske fondacije za demokratiju, o čemu je sačinjen Izvještaj sa Zaključkom (u 19 tačaka) i

- 22. juna 2022. godine na 25. sjednici Odbora održano Kontrolno saslušanje ministra rada i socijalnog staranja (predstavnica Ministarstva rada i socijalnog staranja), ministra prosvjete, ministra zdravlja (predstavnika Ministarstva zdravlja) i ministra pravde na temu „Rad dnevnih centara za djecu sa smetnjama u razvoju i osobe sa invaliditetom u Crnoj Gori, sa posebnim akcentom na praćenje realizacije Zaključka Odbora za ljudska prava i slobode sa Konsultativnog saslušanja, održanog 25. septembra 2019. na temu „Rad dnevnih centara za djecu sa smetnjama u razvoju i osobe sa invaliditetom u Crnoj Gori“ i Preporuka iz Analize intersektorske podrške različitih sistema djeci sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori, koju su pripremile ekspertkinje angažovane od strane UNICEF-a“, o čemu je Skupština Crne Gore, na predlog Odbora, donijela Zaključke (29), koji su objavljeni u „Službenom listu Crne Gore“, broj 84/22.

Predsjednik Odbora je istakao da će Odbor realizacijom navedene aktivnosti, u skladu sa kontrolnom i nadzornom ulogom, poseban fokus usmjeriti na praćenje realizacije Zaključka Skupštine Crne Gore, donesenog povodom usvajanja Zakona o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom, objavljenog u “Službenom listu Crne Gore”, broj 35/15.

Odbor je odlučio da se Kontrolno saslušanje održi 12. aprila 2023. godine u 11 sati u Plavoj sali Skupštine Crne Gore. Odlučeno je da na sjednicu, u skladu sa članom 67 stav 4 Poslovnika Skupštine Crne Gore, budu pozvani: zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, mr Siniša Bjeković, ministar rada i socijalnog staranja, Admir Adrović, ministar prosvjete, mr Miomir Vojinović, ministar zdravlja, Dragoslav Šćekić, ministarka ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, Ana Novaković- Đurović, ministar javne uprave, mr Marash Dukaj, generalna sekretarka Zajednice opština Crne Gore, Mišela Manojlović, predstavnici relevantnih međunarodnih organizacija sa sjedištem u Crnoj Gori: šefica Delegacije Evropske unije u CG, izvanredna i opunomoćena ambasadorka Oana Kristina Popa, savjetnica Ujedinjenih nacija za ljudska prava Anjet Lanting, šef Predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori Huan Santander, kao i predstavnici nevladinih organizacija koje se bave pitanjima ljudskih prava i sloboda i monitoringom rada Odbora: programski direktor NVO „Građanska alijansa“ Milan Radović, izvršna direktorica NVO „Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore“, Marina Vujačić, izvršni direktor NVO „Savez slijepih Crne Gore, Goran Macanović i izvršni direktor NVO Savez udruženja roditelja djece i omladine sa teškoćama u razvoju „Naša inicijativa” Milisav Korać.

Članovi Odbora su jednoglasno prihvatili Informaciju sa Foruma za razmjenu iskustava crnogorskih i evropskih organizacija osoba sa invaliditetom, koji je organizovala NVO „Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore“ u Podgorici 26. i 27. januara 2023. godine i Informaciju sa Regionalne konferencije o učešću osoba sa invaliditetom u kulturnom životu, koju je organizovala NVO „Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore“ u Podgorici 2. februara 2023. godine.